آخرین تک گویی احمدی نژاد پیش از خروج از صحنه؟

فرج سرکوهی

روزنامه‌نگار

این سفر محمود احمدی نژاد به دستاوردهای متفاوتی از سفرهای قبلی او منجر خواهد شد

اولین بار نیست که محمود احمدی نژاد برای سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل به مقر این سازمان در نیویورک سفر می کند، اما هشتمین سفر آقای احمدی نژاد به آمریکا، که شاید آخرین سفر او به این کشور به عنوان رئیس جمهوری ایران باشد، به دلیل تغییر موقعیت او در ساختار قدرت در ایران، ورود ترکیه در عرصه رقابت ایران و عربستان برای کسب هژمونی افکار عمومی مسلمانان و نگاه متفاوت دولت آمریکا به دولتمردی که آخرین سال های ریاست جمهوری خود را با قدرتی کم‌تر از نخستین سال‌ها تجربه می کند، با سفرهای دیگر او تفاوت دارد و به دستاوردهای متفاوتی از سفرهای قبلی او منجر خواهد شد.

بخش مهمی از برنامه سفرهای هر ساله محمود احمدی نژاد به مقر سازمان ملل متحد در نیویورک بر سه محور تاثیرگذاری بر رقابت‌های جناحی داخل کشور، تاثیر گذاری بر افکار عمومی مسلمانان و رابطه ایران و آمریکا تنظیم می شد، اما تغییر برخی عوامل موثر در مناسبات داخلی و خارجی کارکردهای سفر کنونی رئیس جمهوری ایران را به نیویورک تغییر داده اند.

تغییر موقعیت در داخل

محمود احمدی نژاد در سفرهای پیشین به مقر سازمان ملل متحد رئیس جمهوری قدرتمند بود که به رغم برخی اختلافات با رهبر جمهوری اسلامی، در زمینه سیاست خارجی از حمایت و اعتماد آیت الله علی خامنه ای برخوردار بود.

اکثریت اصولگرای مجلس به رعایت حمایت دفتر رهبری و محبوبیت گسترده محمود احمدی نژاد در میان لایه‌هایی از مردم در انتقاد و حمله به او حریم‌هایی را رعایت و فرماندهان بسیج و سپاه نیز به دلایل گوناگون از انتقاد علنی از او خودداری می کردند.

آقای احمدی نژاد تنها رئیس جمهوری پس از ابوالحسن بنی صدر بود که می کوشید تا اختیارات ریاست جمهوری را در قانون اساسی برای این مقام احیاء و از دخالت های دفتر رهبری، مراجع تقلید با نفوذ، روحانیت محافظه کار و اصولگرایان پیرو رهبر در حوزه اختیارات ریاست جمهوری جلوگیری کرده یا این گونه دخالت‌ها را کاهش دهد.

آقای احمدی نژاد حتی می کوشید تا در سیاست خارجی و امنیتی ایران، که قانون اساسی تعیین خطوط کلی آنها را به رهبر واگذار کرده است، نقشی بیش از روسای جمهوری پیشین ایفا کرده و در مذاکرات در باره پرونده اتمی ایران نیز نقشی هدایت کننده را برای خود تامین کند.

این عوامل موقعیت محمود احمدی نژاد را در محافل بین المللی بالا می برد و برخی محافل قدرت در آمریکا و اروپا نیز در او به چشم دولتمرد قدرتمندی می نگریستند که به رغم روسای جمهوری پیشین، چون اکبر هاشمی رفسنجانی و محمد خاتمی، از مذاکره با دولت آمریکا پرهیز نداشته و با تبریک گفتن پیروزی باراک اوباما در انتخابات ریاست جمهوری و سخن گفتن علنی از ضرورت مذاکره بین آمریکا و ایران تابوهای مهمی را شکسته است.

آقای احمدی نژاد در سفرهای پیشین خود به آمریکا به شیوه های گوناگون و گاه مبالغه آمیز بر ضدیت با اسرائیل و با نظام حاکم بر مناسبات جهانی و قدرت های بزرگ تاکید می کرد.

گفتمان به شدت ضد اسرائیلی محمود احمدی نژاد و شعارهایی چون "محو اسرائیل از نقشه جهان" گرچه خشم افکار عمومی را در آمریکا و اروپا علیه او برمی انگیخت، اما در افزایش حمایت افکار عمومی کشورهای اسلامی به سود جمهوری اسلامی هم نقشی مهم ایفاء می کرد.

آماده خروج یا امید به مجلس آینده؟

از نگاه برخی از ناظران، در فاصله دو سفر محمود احمدی نژاد به آمریکا تضادهای گوناگون بین دفتر رهبری و دفتر ریاست جمهوری تشدید شده و حمایت آیت الله خامنه ای از آقای احمدی نژاد در مقایسه با گذشته به شدت کاهش یافته است.

مبارزه محافظه کاران سنتی، روحانیت محافظه کار و اصولگرایان پیرو رهبری و منتقد دولت، که اکثریت مجلس کنونی را شکل می دهند، علیه دولت محمود احمدی نژاد یا آنچه رسانه های دولتی و نیمه دولتی "گروه منحرف نفوذی در دولت" لقب داده اند، در ماه های اخیر تقویت شده است.

طرفداران آقای احمدی نژاد، که سودای کسب اکثریت مجلس آینده را در سر داشتند، تا حد زیادی محدود شده اند و هنوز نتوانسته اند سیاست مشخصی را در باره انتخابات آینده مجلس ارائه دهند.

آقای احمدی نژاد با تاکتیک هایی چون شعار خانه دار کردن هر ایرانی و سه برابر کردن یارانه ها می کوشد تا حمایت لایه های فقیر و کم درآمد و بخش های پایینی و میانی طبقه متوسط را حفظ کند و برخی هواداران او نیز با انتقاد از مواردی چون تحمیل چادر مشکی و سانسور فرهنگی می کوشند تا حمایت بخش هایی از طبقه متوسط و مرفه را جلب کنند.

گرایش های سیاسی و رسانه های مخالف محمود احمدی نژاد، نزدیک ترین دولتمردان به او و از جمله اسفندیار رحیم مشائی، را به شرکت در اختلاس بزرگ سه هزار میلیارد تومانی متهم می کنند و می کوشند تا یکی از کاراترین شعارهای آقای احمدی نژاد در رقابت های سیاسی، "مبارزه با قدرتمندان فاسد" را از دست او بگیرند.

دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد رو به پایان است و بقای گرایش هوادار او در صحنه سیاسی ایران به موقعیت تا کنون مبهم آنان در مجلس آینده وابسته است و این همه موقعیت آقای احمدی نژاد را در بافت مناسبات بین المللی تضعیف کرده است.

محمود احمدی نژاد این بار در موقعیتی در مجمع عمومی سازمان ملل سخنرانی می کند که شنوندگان، به احتمال فراوان، در او به چشم سیاستمداری می نگرند که آخرین تک گویی خود را پیش از خروج از صحنه ادا کرده و در آنچه پس از این در صحنه رخ خواهد داد نقشی مهم نخواهد داشت.

ظهور ترکیه در عرصه رقابت ایران و عربستان

بالا بردن پایگاه ایران در افکار عمومی مسلمانان با شعارهایی علیه اسرائیل و قدرت های بزرگ، از محورهای برنامه سفرهای محمود احمدی نژاد به آمریکا بود؛ اما رئیس جمهوری اسلامی ایران این بار در حالی در شصت و هشتمین دوره مجمع عمومی سازمان ملل سخنرانی می کند که طوفان قدرتمند "بهار عربی" منطقه را متحول کرده، ترکیه چون رقیبی قدرتمند در برابر ایران و عربستان و در برابر بنیادگرایی اسلامی در صحنه ظاهر شده و شعارهای تکراری علیه اسرائیل بخشی از کاربردهای تبلیغاتی خود را از دست داده اند.

جمهوری اسلامی ایران در سی سال گذشته با سرمایه گذاری هنگفت سیاسی، مالی و نظامی پایگاه های محکمی را در سوریه، افغانستان و عراق و بین نیروهای حماس و حزب الله لبنان به دست آورده و به این پایگاه ها چون برگ برنده ای در مذاکرات احتمالی آینده با آمریکا می نگرد.

تلاش جمهوری اسلامی برای کسب هژمونی افکار عمومی مسلمانان با ورود ترکیه به صحنه، که الگویی متفاوت از حکومت اسلامی در ایران و عربستان و متفاوت با احیاء خلافت اسلامی بنیادگرایان اسلامی مطرح می کند، کار را بر جمهوری اسلامی و بر عربستان و بنیادگرایی اسلامی دشوار کرده است.

جمهوری اسلامی حکومتی شیعه و اکثریت مسلمانان جهان سنی مذهب هستند. حکومت عربستان وهابی مذهب است اما اکثریت مسلمانان در ترکیه و کشورهای عرب زبان از 4 مکتب حنفی، شافعی، حنبلی و مالکی پیروی می کنند.

این تفاوت ها از همان آغاز کسب هژمونی افکار عمومی مسلمانان جهان را بر جمهوری اسلامی و عربستان دشوار می کرد، اما اشتراک در مذهب می تواند الگوی حزب عدالت و توسعه ترکیه را تقویت کند.

الگوی ولایت فقیه در فرهنگ و سنت اکثریت مسلمانان سنی مذهب مطرح نیست. الگوی حکومتی عربستان نیز به همین کشور منحصر و الگوی احیاء خلافت، که بنیادگرایان اسلامی مطرح می کنند، نیز تنها با استقبال اقلیتی تندرو مواجه است هرچند خواست اجرای قوانین اسلامی یا خواست انطباق قوانین با شرع اسلامی در همه جنبش های اخیر بهار عربی مطرح شده و احزاب مسلمان در همه جنبش های بهار عربی نقش موثری دارند.

به این ترتیب، با توجه به مناسبات قدرت در داخل ایران و تحولات عمده در منطقه به نظر می رسد تاثیر گذاری بر افکار عمومی کشورهای مسلمان در هشتمین سفر محمود احمدی نژاد به مقر سازمان ملل در نیوریوک با شیوه های پیشین او ممکن نیست.