بی ثباتی در بازار ارز؛ حکومت مسئولیت نمی پذیرد

نیلوفر زارع

  جرس: نوسان بی سابقه در بازار ارز ایران به نگرانی‌های شهروندان از بی ثباتی وضع اقتصادی دامن زده است. قیمت دلار در روز دوشنبه هفته گذشته به مرز 1805 تومان رسید و گرچه مقام های بانکی با استمداد از نهادهای امنیتی و تحت فشار گذاشتن صرافی‌ها این قیمت را کمی پایین آورده اند اما ناظران می گویند که بی ثباتی قیمت ارز کماکان ادامه خواهد یافت و انتظار می رود که در هفته های اینده به رکوردی بالاتر از 1800 تومان هم برسد.

سرنخ های بحران

درباره ریشه های بی ثباتی در بازار ارز ایران تحلیلهای متفاوتی وجود دارد. اکثر ناظران این شوک بی سابقه را متاثر از تحریم های تازه ایالات متحده علیه بانک مرکزی جمهوری اسلامی می دانند. اعمال این محدودیت‌های جدید از سوی دولت آمریکا می‌تواند بر انتقال درآمدهای نفتی ایران تاثیر بگذارد و انتقال پول حاصل از فروش نفت به داخل این کشور را با دشواری‌هایی روبه‌رو کند. تاثیر بی واسطه تحریم ها بر افزایش نرخ دلار در بازار تهران به ویژه از این جهت مورد تاکید تحلیلگران است که تنها سه روز بعد از تحریم بانک مرکزی ایران از سوی امریکا، نرخ برابری ارزهای عمده با ریال به شدت افزایش یافت و روز دوشنبه هفته گذشته ارزش دلار به رقم 1805 تومان رسید.ناظران همچنین از عوامل دیگری همچون افزایش نرخ تورم، کاهش سود سپرده ها و جذاب نبودن بازارهایی نظیر مسکن، خودرو و تلفن همراه به عنوان دلایل سرایز شدن نقدینگی به سمت بازار ارز و طلا یاد می کنند.بر اساس گزارشهای رسمی، حجم نقدینگی به ۳۵۰ هزار میلیارد تومان رسیده است و کارشناسان می گویند که بخشی از تلاطم بازار ارز و طلا ناشی از این نقدینگی سرگردان است. برخی از تحلیلگران نیز انگشت اتهام را متوجه دولت می کنند و معتقدند که افزایش قیمت ارز در بازار تهران با دستکاری‌های عامدانه دولت اتفاق افتاده است. به عقیده آنها دولت به دلیل فشار ناشی از پرداخت یارانه نقدی با کمبود نقدینگی در ماه های آخر سال مالی مواجه است، از وضعیت بازار ارز برای جذب نقدینگی و تامین بخشی از کمبود مالی خود بهره برداری کرده است.

بی برنامه و دستپاچه

مقام های بانکی ایران نه فقط تاکنون برنامه مدونی برای کنترل بازار ارز ارایه نداده اند بلکه روایت یکدستی هم از ریشه های بی ثباتی در بازار ندارد. "محمود بهمنی" مدیرکل بانک مرکزی به عنوان بلندپایه ترین مقام بانکی ایران تاثیر تحریم ها بر شوک ارزی در بازار تهران را یکسره رد کرده است. او طی یک مصاحبه گفته "به طور قطع و با صراحت اعلام می‌کنم که تحریم ها از لحاظ اقتصادی برای کشور مشکلی ایجاد نمی‌کند و دشمن با علم به این موضوع به ایجاد تنشهای روانی دل بسته است. از این رو اگر ما مرعوب آثار روانی شویم در واقع در زمین دشمن بازی کرده ایم."وی همچنین تاکید کرده "جهش‌های مقطعی و کوتاه مدت به هیچ‌وجه برخاسته از عوامل اقتصادی نیست و از این رو نمی تواند دوام و استمرار داشته باشد چنانکه بررسی روند قیمت ها در بازار ارز و سکه طی ماه های اخیر به روشنی گویای این واقعیت است." بهمنی پیش از این بارها مدعی شده بود که بانک مرکزی ایران تحریم نمی‌شود ولی بعد از تحریم این بانک از سوی آمریکا آن را "گزینه‌ای ناکام" توصیف کرد و گفت "برخی غربی‌ها بحث سیاسی به راه می‌اندازند و استقلال بانک مرکزی را نادیده می‌گیرند. در تمام دنیا هم بانک‌های مرکزی وابسته به دولت‌ها نیستند، بنابراین تحریم بانک مرکزی غیراصولی و غیرمنطقی است."

ناظران این سخنان مدیرکل بانک مرکزی را نشانه ای از غیرمنتظره بودن شرایط برای مقام های ایران می دانند و معتقدند که آنها انتظار چنین تحریمی را در شرایط حاضر نداشته و برای دور زدن آن نیز برنامه ای در دست نداشتند. مسوولان بانکی با رد تاثیر تحریم ها بر شوک در بازار ارز، این بی ثباتی را ناشی از عوامل داخلی معرفی می کنند چنانچه "ابراهیم درویشی"، معاون نظارتی بانک مرکزی ایران افزایش قیمت ها را به حضور "دلالان و سودجویان" نسبت داده و گفته که با تدابیر امنیتی می توان ظرف دو روز ثبات را به بازار ارز بازگرداند.

ریسک استعفا

مقام های بانک مرکزی پس از مشاهده شوک بی سابقه هفته گذشته در بازار ارز به شکلی کاملا محتاطانه درباره کنترل بازار اظهار نظر می کنند. محمود بهمنی مدیرعامل این بانک در سخنان روز شنبه(17 دی) ماه گفت که این بانک برای ثبات بازار ارزی برنامه هایی دارد ولی "به صلاح نیست که این برنامه ها را در رسانه ها اعلام کنیم." او در عین حال گفت که برنامه اصلی بانک مرکزی "تعدیل، تعادل و ثبات بازار ارز و قیمت هاست." این سخنان در شرایطی عنوان می شود که خبرگزاری دانشجویان ایران( ایسنا) عصر شنبه(17 دی) شایعه استعفای بهمنی از مدیرکلی بانک مرکزی را منتشر کرد. در این خبر آمده بود که "شايعه‌ي استعفاي رييس كل بانك مركزي در محافل بانكي پيچيده است اما منابع رسمي داخل بانك اين موضوع را تاييد نمي‌كنند." ابراهيم درويشي ـ معاون نظارت بانك مركزي نیز به ایسنا گفته بود: "آقاي بهمني با قدرت به كار خود ادامه مي‌دهند و هر كس اين خبر غلط را مطرح كرده، اشتباه كرده است."

گرچه تا لحظه نگارش این گزارش استعفای مدیرکل بانک مرکزی تکذیب شده است اما حتی کشیده شدن احتمال استعفای او به رسانه ها نشان از سطح بالای التهاب در راس نظام بانکی برای ایجاد ثبات در بازار دارد.از دید ناظران چنانچه استمرار بی ثباتی در بازار ارز به استعفای مدیرکل بانک مرکزی بیانجامد، همین امر خود می تواند یک عامل مهم در ایجاد شوک های تازه باشد. با این حال انتظار نمی رود که مقام های تصمیم گیر جمهوری اسلامی در شرایط فعلی مایل به کناره گیری بهمنی از مدیرکلی بانک مرکزی باشند. کنار رفتن او در سطح بین المللی به منزله تاثیر بی واسطه تحریم ها بر اوضاع ایران تلقی خواهد شد و این چیزی است که مقام های تهران بسیار نسبت به آن بیمناک هستند.

پیامدهای بی ثباتی بازار

نگرانی نسبت به بی ثباتی بازار ارز در میان اعضای مجلس شورای اسلامی نیز مشهود است. هفته گذشته "الیاس نادران" و "احمد توکلی"، دو تن از اعضای محافظه کار مجلس ایران، نامه ای به "علی لاریجانی"، رئیس مجلس، نوشتند و در آن، ضمن ابراز نگرانی از وضعیت بازار ارز در روزهای اخیر، از رییس مجلس خواستند با تشکیل جلسه غیرعلنی رسمی، به بررسی این بحران و تصمیم گیری به منظور "نجات اقتصاد ملی" بپردازد.این دو عضو مجلس در این نامه از بازار ارز به عنوان "یکی از ابزارهای مهم سنجش شرایط اقتصادی کشور" نام برده و گفته بودند که وضعیت این بازار "به مرحله ای بحرانی رسیده است." آنها ریشه بحران کنونی را ناشی از سیاست های ناکارآمد دولتی دانسته و گفته بودند "اکثر اقتصاددانان کشور که سال هاست از سیاست های ضد و نقیض، مدیریت ضعیف و بعضا مساله دار اقتصادی و اتلاف منابع به دست دولت انتقاد کرده اند" از شرایط کنونی بازار ارز تعجب نمی کنند.

 "محمدرضا میرتاج الدینی" معاون پارلمانی رییس دولت، این دو عضو مجلس را به "نقد غیرمنصفانه عملکرد اقتصادی دولت" متهم کرده و گفته که آنها "به جای امیدواری، یاس و ناامیدی، و به جای روحیه بخشی، دلسردی و ناتوانی را به جامعه القا کرده و ناخواسته آنان را که در کمین نظام اسلامی نشسته اند و به انتظار به ثمر نشستن تحریم ها و انواع فشارهای سیاسی و اقتصادی روزشماری می کنند، امیدوار ساخته اند." این اظهارات نشانه دیگری از رشد شکاف ها میان محافظه کارانی است که سعی می کنند اتهام نابسامانی اقتصادی و تورم و رکود را به گردن دیگری بیاندازد. ناظران با اشاره به افزایش تاثیرات دراز مدت تر تحریم بانک مرکزی و همچنین احتمال عملی شدن تحریم خرید نفت ایران توسط کشورهای اروپایی معتقدند که باید در انتظار بی ثباتی های فزاینده در بازار ارز بود. امری که می تواند نظام بانکی جمهوری اسلامی را تا مرز فروپاشی کامل ببرد و به انباشت نارضایتی های اقتصادی در سطح وسیع تری بیانجامد.

 این در حالی ست که بهمنی به جلسه روزگذشته مجلس پیرامون نجات اقتصاد ملی نرفت و غیبت او طعنه باهنر را در پی داشت که نمی دانیم علت غیبتشان چیست؟ آیا ایشان از سوی مقامات بالاتر منع شده