واکاوی سه پیام نوروزی؛ نگرانی رهبر،هشدار هاشمی، چرخش اوباما

نیلوفر زارع

  جرس: صدور پیام های نوروزی توسط شخصیت های سیاسی بدل به یکی از سنت های رایج در دهه های اخیر شده است. این پیام ها نه فقط منحصر به سران نظام بلکه شامل چهره های مخالف و حتی رهبران کشورهای دیگر نیز می شود. امسال هم بر اساس همین سنت، آقای خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی و "محمود احمدی نژاد" رییس دولت دهم لحظاتی پس از آغاز سال بر صفحه تلویزیون ظاهر شدند و به قرائت پیام خود پرداختند. رهبر جمهوری اسلامی سال 1390 را سال جهاد اقتصادی نامید و "محمود احمدی نژاد" نیز در پیام خود ادعاهایی درباره پیشرفت و توسعه ایران را مطرح کرد.

چهره های اصلی مخالف حکومت یعنی "میرحسین موسوی" و "مهدی کروبی" به دلیل شرایط حبس امکان ارسال پیام نوروزی به شهروندان را نیافنند ولی رسانه های جنبش سبز در پیامی، سال جاری را سال آگاهی تا رهایی نامگذاری کردند. آیت الله هاشمی رفسنجانی رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز در پیام خود هشدارهایی جدی درباره وخیم بودن وضعیت کشور داد و از دیگر سو باراک اوباما رییس جمهوری ایالات متحده با پیام نوروزی اش توجه فراوانی را جلب کرد. پیام او تفاوتی چشمگیر با پیام های دو سال گذشته اش داشت و از دید ناظران نمایانگر تغییر روند در سیاست های واشنگتن بود.

 

"جرس" در این گزارش به بررسی و تجزیه تحلیل پیام های نوروزی و تاثیر آن بر فضای سیاسی ایران پرداخته است.

رهبری؛ اذعان به بحران

نامگذاری سال 1390 به عنوان سال " جهاد اقتصادی " از سوی رهبر جمهوری اسلامی نگرانی مسوولان ارشد نظام از بحران های پیش رو در این حوزه را به نمایش گذاشت. آقای خامنه ای در پیام نسبتا کوتاه خود برای نوروز با برجسته کردن نقش دشمنان به عنوان عوامل اصلی نابسامانی و اخلال های اقتصادی اظهار داشت که باید برای بی اثر کردن اهداف دشمنان فعالیت های اقتصادی را به شکلی جهاد گونه پیگیری کرد. او در پیامش به تحریم های اقتصادی اعمال شده علیه ایران اشاره کرد ولی در عین حال مدعی شد که تحریم ها نتوانسته مانع پیشرفت جمهوری اسلامی شود. آقای خامنه ای در توجیه انتخاب عنوان " جهاد اقتصادی " برای سال جاری گفت که غرب پروژه تحریم ها را دنبال خواهد کرد و محور اساسی آن نیز مساله اقتصادی است. پیام نوروزی رهبر جمهوری اسلامی یکی از تازه ترین موارد اعلام نگرانی نسبت به وضعیت اقتصادی ایران در سال جاری محسوب می شود.

 

پیشتر برخی چهره های سیاسی و حتی امنیتی در سخنانی، بحرانی بودن وضعیت در سال جاری را پیش بینی کرده بودند. برای نمونه "حسين طائب"، رييس سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مدتی پیش آمريکا را متهم کرده بود که در صدد است تا از ابتدای سال ۱۳۹۰ تحريم ها را به "موج های بعدی هدفمند کردن يارانه‌ها پيوند بزنند و يک موج اجتماعی ايجاد کرده در نهايت در زمستان اين سال دست به کودتای مخملی در ايران بزند". سخنان آقای خامنه ای در پیام نوروزی نیز به نوعی بازتاب همین دغدغه بود .

 

برخی ناظران البته عوامل دیگری را نیز در انتخاب تعبیر " جهاد اقتصادی" از سوی رهبر ایران برای سال جاری موثر می دانند. این گروه از تحلیلگران به نهضت های اعتراضی کنونی در منطقه اشاره می کنند که در ابتدا عصیانی علیه وخامت اوضاع اقتصادی بود. تردیدی نیست که مقام های جمهوری اسلامی نگران تاثیر روز افزون اعتراض های منطقه بر جنبش دموکراسی خواهی ایران هستند. آقای خامنه ای که پیشتر اعتراض های منطقه علیه حکومت های اقتدارگرا را متاثر از انقلاب اسلامی ایران دانسته بود در پیام نوروز این ادعا را مطرح نکرد . او به مسایل سیاسی داخل کشور نیز کوچکترین اشاره ای نداشت و حتی درباره موضوع ها و واژگان مورد علاقه سخنرانی های 20 ماهه گذشته خود یعنی " فتنه " و " بصیرت " هم چیزی نگفت. سخنان ناگفته رهبری در پیام نوروزی از دید برخی ناظران اهمیتی حتی بیش از متن سخنان وی دارد. او در پیام خود از پرداختن به مهم ترین مساله سیاسی ایران یعنی حبس رهبران جنبش سبز صرفنظر کرد، درباره شکاف میان نیروهای حکومت نیز چیزی بر زبان نیاورد و پیام خود را طوری بیان کرد که گویی کشور به جز بحران اقتصادی درگیر هیچ بحران دیگری نیست. رهبر جمهوری اسلامی به فاصله یک روز پس از ایراد این سخنان در شهر مشهد نیز هشدار قابل توجهی به مسوولان داد که در پیوند مستقیم با پیام نوروزی اش بود. او از مسوولان قوا خواست که اختلاف هایشان را به طور علنی و در معرض افکار عمومی مطرح نکنند چرا که ممکن است مورد بهره برداری دشمنان قرار گیرد. ناظران می گویند این هشدار گواه ضعف و شکنندگی روز افزون نظام جمهوری اسلامی است که ارشد ترین مقامش را ناگزیر ساخته تا دستور منع انتقاد را برای کارگزاران حکومتی صادر کند.

هاشمی؛ هشدار درباره اختلافها

پیام نوروزی "آیت الله هاشمی رفسنجانی" رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام دقیقا اشاره به همان مواردی داشت که آقای خامنه ای خواهان سکوت درباره آن شده بود. آقای هاشمی در پیام خود از بحرانی بودن اوضاع کنونی کشور سخن گفت و به صراحت گفت که اختلافات جدی است و صرفا مختص اصولگرایان و اصلاح طلبان هم نیست. او در این پیام دایره بحران ها را از حوزه سیاسی به حوزه مسایل اخلاقی تعمیم داد و گفت که "... مسائل اخلاقی ما کمی آسیب دیده و متاسفانه رواج شیوه‌های مذموم مانند دروغ، تهمت، ادعاهای بیخود، وعده‌های غیرممکن، اتلاف مال، رفتار و گفتار برخلاف عقل صفا و صمیمیت فردی و اعتماد عمومی را مخدوش می‌کند..."

 

این سخنان از دید ناظران انتقادی صریح نسبت به دولت محمود احمدی نژاد است که همواره از سوی مخالفانش به دروغ گویی و دادن وعده های توخالی متهم شده است. او در بخش دیگری از پیام نوروزی خود نیز خواهان گسترش روحیه انتقاد پذیری در میان مسوولان حکومتی شد و گفت "...سعه صدر برای همه مخصوصاً برای مسئولین لازم است که به حرف‌ها گوش بدهند. اگر انتقادی وارد است، بپذیرند و خود را اصلاح کنند و اگر نیست، منتقدین را با شیوه‌های درست قانع کنند." این موضع گیری آقای هاشمی تفاوت دیدگاه او با رهبر جمهوری اسلامی را روشن می سازد که در سخنرانی سال جدید در مشهد مسوولان را به علنی نساختن انتقادهایشان توصیه کرده بود. با وجود لحن سراسر هشدار رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام در پیام نوروزی اش، برخی ناظران ناگفته های سخنان او را نیز مورد توجه قرار داده اند. آقای هاشمی در پیام خود اشاره ای به وضعیت رهبران جنبش سبز نکرد و پیشنهادهای پیشین اش برای گشایش در فضای سیاسی ایران را نیز بر زبان نیاورد. او در یک موضع گیری سربسته اظهار امیدواری کرد که در سال جاری حوادث تلخ دو سال گذشته تکرار نشود و این در حالی است که به نظر می رسد هواداران جنبش سبز انتظاری به مراتب بیشتر از وی برای طرح صریح مواضعش به ویژه پس از کناره گیری از ریاست مجلس خبرگان رهبری دارند.

اوباما؛ نوبت حقوق بشر

پیام نوروزی "باراک اوباما" رییس جمهوری ایالات متحده یک چرخش آشکار در سیاست خارجی کاخ سفید پیرامون ایران را نشان می داد. محتوا و لحن و جهت گیری این پیام برای بسیاری از ناظران غیر منتظره بود. پیام نوروزی امسال او صرفا به مساله حقوق بشر در ایران اختصاص داشت و در آن کوچکترین اشاره ای به مذاکره با دولت جمهوری اسلامی نشد. اوباما حتی درباره برنامه هسته ای که اولویت سیاست خارجی آمریکا را درباره ایران تشکیل می دهد نیز چیزی نگفت. او نام برخی از کنشگران جنبش دموکراسی خواهی ایران را نیز به زبان آورد و گفت که در مبارزه شهروندان معترض ایرانی با حکومت، خود را در کنار معترضان می بیند.

 

به عقیده تحلیلگران شکست آخرین دور مذاکرات قدرت های بزرگ با ایران بر سر برنامه هسته ای یکی از اصلی ترین عوامل چرخش در سیاست خارجی آمریکا پیرامون ایران بوده است. اوباما دو سال پیش در نخستین پیام نوروزی اش پس از کسب کرسی ریاست جمهوری آمریکا گفته بود که حاضر است دست مقام های ایرانی را بفشارد. آقای خامنه ای همان زمان در واکنش گفت که در پشت دستکش مخملین آمریکا دستی چدنی قرار دارد.

 

رهبر ایران امسال نیز به پیام باراک اوباما واکنش نشان داد و گفت که آمریکا بزرگترین منافق است و ادعاهایش درباره حمایت از ملت ها دروغ است. صرفنظر از واکنش آقای خامنه ای به نظر می رسد که تغییر لحن پیام نوروزی رییس جمهوری آمریکا از تحولات جاری در منطقه نیز تاثیر مستقیم گرفته باشد. او در بخشی از این پیام جنبش سبز در ایران را الهام بخش قیام های اخیر خاورمیانه دانست و گفت " همان نیروهای امیدی که میدان تحریر را درنوردیدند در ژوئن 2009 در میدان آزادی دیده شدند." وی سپس رفتار سرکوبگرانه جمهوری اسلامی با معترضان را نشانه ترس حکومت دانست و در نهایت نتیجه گیری کرد که آینده ایران با ترس شکل نخواهد گرفت و این جوانان هستند که سرنوشت خود را تعیین می کنند.

 

به باور ناظران این پیام علاوه بر آنکه نشاندهنده دلسردی و بی انگیزگی کاخ سفید برای ادامه مذاکره با جمهوری اسلامی است به روشن شدن موضع این کشور درباره بحران سیاسی جاری در ایران نیز کمک خواهد کرد.